Tên di sản : Thắng cảnh Động Cửa Hà (Danh thắng Cẩm Phong)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : Số 4189/QĐ-UBND

Giới thiệu

Thung Chẹ nằm gọn trong thung lũng của dãy núi đá Chẹ Sơn, thuộc xã Cẩm Phong ngày này, các Cửa Hà 700m theo đường chim bay. Thung lung Thung Chẹ tương đối bằng phẳng, đất đai màu mỡ, bốn xung quanh là vách đá dựng đứng như bức tường thành tự nhiên. Muốn vào Thung Chẹ chỉ có một cửa ra vào rộng 7m. Trước cửa là cánh đồng thấp, trước kia có suối chảy qua. Độ cao lòng Thung so với mặt ruộng hiện tại là 10m. Xung quanh vách núi đá dựng đứng. Trong Thung có những mái đá và cửa hang tự nhiên rất thuận tiện cho việc bảo quản vũ khí, lương thực, thực phẩm. Cách đây 10 – 15 năm trong Thung còn những cây sú cổ thụ, cửa thung còn bờ thành vào thung được xếp bằng những khối đá hộc rất chắc chắn. Diện tích lòng thung rộng 5ha, hiện nay đã khoán một hộ làm kinh tế vườn đồi. 

Chùa Bình Vôi – Sơn Hà Tự

Chùa đã bị đổ nát cách đây hơn 20 năm, hiện nay còn nền móng. Căn cứ vào những di tích vật liệu kiến trúc của chùa (Chất kết dính, những mảnh gạch ngói) còn sót lại, chúng tôi xác định những vật liệu kiến trúc này vào thời Trần Hồ. Đáng lưu tâm là một số đồ thờ còn sót lại như chiếc lư hương bằng đá có kích thước cao 28cm, đường kính nơi rộng nhất là 25cm. Xung quanh thân được trạm khắc hình cánh sen cách điệu. Đây là loại hình lư hương phổ biến có từ thời Trần. Trong chùa còn nhiều chiếc bình vôi thời Trần.

Đặc biệt là bức phù điêu tượng A di đà bằng đá, trạm khắc ngay trên vách đá. Tượng ở tư thế ngồi thiền, hai tay khoanh trước lòng.

Mặt bằng nền móng kiểu chữ Công. Gian hậu cung áp sát vào vách đá trùm lên phù điêu tượng A di đà. Trung đường có 3 gian dài 7m, rộng 4m.

Qua mặt bằng và vật liệu kiến trúc và còn sót lại, chúa chúng tôi thấy rằng: đây là ngôi chùa có quy mô nhỏ, xây dựng trong thời điểm gấp gáp. Liên quan với bức đại tự khắc trên vách đá (sơn Hà Tự) thì có nghĩa là ngôi chùa dựng nước. Nên chăng đó là một ngôi chùa mà nghĩa quân Lam Sơn đã xây dựng trong thời gian đồn trú tại đây, nơi căn bản để dựng nước sau 20 năm dưới ách đô hộ của giặc minh (1407 – 1427).

Bức phù điêu tượng đá chính là tác phẩm của những người lính nghĩa quân Lam Sơn, dũng cảm trong chiến đấu, tài hoa trong lao động nghệ thuật.

Danh thắng và đền thờ tại Cửa Hà

Cửa Hà là một khu danh lam thắng cảnh nổi tiếng xưa. Phong cảnh ở đây thực sự là bức tranh sơn thuỷ hữu tình. Dãy núi đá cao vách thành dựng đứng. Đỉnh núi có những mỏm nhấp nhô, tạo hình kì dị, nên thơ soi mình trên chiếc gương xanh của dòng sông Mã. Đoạn sông Mã khu vực này rộng trên 200m, ven bờ được bồi bằng cát lẫn sỏi nhiều màu, phẳng đẹp trông như bức thảm gấm hoa trải ven sông.

Nước sông vào mùa khô trong xanh, hiền hoà, êm dịu. dâng trào và cuộn xoáy vào mùa mưa.

Bám dọc chân núi phía tả ngạn Lỗi Giang có một giải ghềnh đá chìa ra khỏi mặt sông, tương đối bằng phẳng. Nơi đây từ xưa đã được các bậc tạo nhân mặc khách ca ngợi về cảnh đẹp thật là kì thú.

Từ thế kỉ XV Tế Văn Hầu Nguyễn Trãi trong tác phẩm Dư Địa Chí ghi nhận danh thắng Cửa Hà.

Kiến Văn Tiểu Lục của Lê Quý Đôn đã đưa Cửa Hà vào danh mục kì quan đất nước.

Cửa Hà từ xưa đến nay đã là nguồn chí hướng, nguồn đề tài nghệ thuật phong cảnh của những nhà văn thơ, hoạ sĩ, nghệ sĩ trong lĩnh vực văn hoá có rất nhiều những tác phẩm thơ, văn, nhạc, hoạ, ảnh hưởng về vùng đất này đã được xuất bản trong nước và ngoài nước.

Đền Cửa Hà được xây dựng tại vị trí rộng nhất của ghềnh đá phía tả ngạn. Mặt bằng kiến trúc kiểu chữ công, gian hậu cung áp sát vào vách núi, tiền đường có 3 gian ngoảnh ra sông dài 7m, rộng 4m².